Η κριτική των θεμάτων των εξετάσεων έχει διάφορες οπτικές ή, αν προτιμάτε, παραμέτρους. Αυτός είναι και ο λόγος που έχουν διατυπωθεί αντίθετες απόψεις σε συζητήσεις μεταξύ μαθηματικών.

Κατά γενική ομολογία τα θέματα δεν είχαν λάθη ή ασάφειες, ενώ ήταν δύσκολα και, σε ένα βαθμό, πρωτότυπα. Είναι κωμικοτραγικό ότι στη χώρα μας ένα τέτοιο γεγονός χαιρετίζεται σαν κάτι το εξαιρετικό και όχι ως αυτονόητο!

Πράγματι πολλά από τα ερωτήματα ήταν όμορφα, οι μιγαδικοί έδιναν την ευκαιρία στους μαθητές με επινοητικότητα να καθαρίσουν γρήγορα τα ερωτήματα αν δεν βάδιζαν στην "πεπατημένη" αλλά παρατηρούσαν ότι υπήρχαν κομψότεροι τρόποι επίλυσης, ενώ θετικό ήταν ότι κανενός ερωτήματος η αδυναμία επίλυσης δεν εμπόδιζε να ασχοληθεί ο υποψήφιος με τα επόμενα ερωτήματα.

Ας δούμε τα θέματα πάλι από τεχνοκρατική σκοπιά, εκείνη της κατασκευής ενός διαγωνίσματος αξιολόγησης που κατατάσσει "δίκαια" τους εξεταζόμενους. Το δίκαια μπαίνει σε εισαγωγικά, γιατί αφορά την ιδιότυπη δικαιοσύνη των απρόσωπων γραπτών εφάπαξ εξετάσεων που δεν λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε μαθητή. Κατά την προσωπική μου άποψη όλες οι εξετάσεις αυτού του τύπου είναι εξ ορισμού άδικες για τους παραπάνω λόγους, χωρίς να παύουν να είναι αντικειμενικής, όσο αντικειμενικό είναι να ρίχνουμε στη θάλασσα για να βγουν κολυμπώντας στο λιμάνι και το νησιώτη και τον ορεσίβιο. Με αυτό το αναγκαίο ξεκαθάρισμα όσοι πιστεύουν ότι τα δύσκολα θέματα είναι για όλους δύσκολα άρα είναι σωστά επιλεγμένα φαίνεται να έχουν δίκιο. Δεν συμφωνώ μαζί τους. Όταν ο χρόνος εξέτασης είναι συγκεκριμένος, ενώ τα θέματα έχουν πολλή δουλειά για να λυθούν, ευνοούνται όσοι έχουν συγκεκριμένες επιδεξιότητες και συγκεκριμένα οι γρήγοροι και ψύχραιμοι. Γνωρίζω σπουδαίους συναδέλφους που «θέλουν το χρόνο τους» για να γράψουν με πλήρη τρόπο τη λύση μιας δύσκολης άσκησης, άλλους, όπως εγώ, που είναι πολυβόλα, αλλά απρόσεκτοι και χρειάζονται πολλαπλές επαληθεύσεις για να βρουν τα πιθανά λάθη στις πράξεις ή ακόμη και στις αντιγραφές των στοιχείων κι άλλους που έχουν την ικανότητα να είναι και γρήγοροι και αλάνθαστοι, μόνο που δεν θεωρώ ότι έχουν μεγαλύτερη γενικά ικανότητα στα μαθηματικά από τις προηγούμενες κατηγορίες, γιατί ίσως να υστερούν σε βάθος.

Ας λάβουμε υπόψη τον παράγοντα άγχους που παίζει καταλυτικό ρόλο. Κάτι να μην πάει καλά και όλος ο οργανισμός βρίσκεται σε κρίση. Κάποτε έπρεπε να εκφωνήσω τις λύσεις των τότε εξετάσεων σε ραδιοφωνικό σταθμό και μου ’φεραν τα θέματα μισή ώρα προτού βγω τον αέρα. Εφτά φορές παραγώγισα μια πολύπλοκη παράσταση, εφτά διαφορετικά αποτελέσματα έβγαλα!

Θεωρώ, επομένως ότι από τη σκοπιά αυτή τα θέματα δεν ήταν καλά. Να μια απλή ιδέα που θα αναιρούσε αυτόν τον παράγοντα χωρίς να χάσουν τα θέματα σε ομορφιά ούτε ακόμη καν σε δυσκολία, αλλά να είναι καλύτερα από αυτή την άποψη. Το Θέμα Β να είχε λιγότερα κόλπα και περισσότερες πράξεις χωρίς υπερβολές, να ζητούσε π.χ. ένα γεωμετρικό τόπο που να πρέπει να βγει μια εξίσωση κωνικής με πράξεις, ενώ το Γ να είχε τόσο μεγάλη λύση όση το σημερινό, εκτός αν ο υποψήφιος εύρισκε τρόπο να μειώσει αισθητά τον αριθμό των πράξεων με έξυπνες ιδέες αντίστοιχες κατά κάποιον τρόπο εκείνων του σημερινού Β.

Ας πάμε, τέλος, στην παιδαγωγική διάσταση. Στην πραγματικότητα τέτοια διάσταση δεν έχουν οι Πανελλαδικές, αφού είναι εξετάσεις κατάταξης και όχι αξιολόγησης, διαγωνισμός (διαγκωνισμός κατά άλλους) και όχι εξέταση ενταγμένη σε μια συνολική παιδαγωγική διαδικασία. Μέσα από αυτό το πλαίσιο υπάρχουν περιθώρια για θέματα πλησιέστερα ή πιο απομακρυσμένα από τις αρχές της παιδαγωγικής. Τα συγκεκριμένα θέματα στους περισσότερους υποψήφιους δημιουργούσαν τρόμο! Και το 3^ο και το 4^ο φαινόταν ότι είναι δύσκολα κι έχουν πολλή δουλειά, χωρίς να είναι σε πολλά ερωτήματα ορατή η πλήρης λύση για να ελαφρώσει το άγχος. Άρα και από την οπτική αυτή τα θέματα δεν ήταν καλά.

Όλα τα προηγούμενα όμως είναι γράμμα κενό αν δεν εξετάσουμε τα θέματα και από  πολιτικοϊδεολογική οπτική. Εδώ υπάρχει μεγαλύτερη δυσκολία να συνεννοηθούμε. Ο λόγος είναι ότι πηγαίνει τη συζήτηση πολύ μακριά και είναι εξαιρετικά δύσκολο να βρούμε καν κοινή γλώσσα. Μπορούν να συζητήσουν για το πώς λύνεται ένα γεωμετρικό πρόβλημα ένας που δουλεύει στην Ευκλείδεια κι ο άλλος σε Ριμάνια χωρίς καν να το ξέρουν; Θέλω να πω ότι οι λέξεις «δίκαιο», «αντικειμενικό», «παιδαγωγικά ορθό», «καλός» μαθητής, «κακός» μαθητής» και κυρίως «αξία» έχουν πολύ μεγάλη διαφορά σημασίας ανάλογα με το ιδεολογικοπολιτικό υπόβαθρο. Όπως ανέφερα και προηγουμένως οι Πανελλαδικές είναι εξ ορισμού άδικες, αφού καταγράφουν ένα στιγμιότυπο και μάλιστα στρεβλά. Πώς δημιουργήθηκε αυτό το στιγμιότυπο για κάθε υποψήφιο; Ποια είναι η ιστορία του; Ποια τα μέσα που του προσφέρθηκαν; Με ποιες αφετηρίες μπήκε στο σχολείο; Ποιες είναι οι συνθήκες της ζωής του σήμερα; Πόσο σημαντικό είναι για το μέλλον του το αποτέλεσμα των εξετάσεων, ανάλογα με τις δυνατότητες της οικογένειας να τον στείλει για παράδειγμα στο εξωτερικό ή να του δώσει έστω την ευκαιρία να ξαναδώσει με πλήρη προετοιμασία χωρίς να πρέπει να μπει στην παραγωγή;

Όσο τα θέματα είναι διαφορετικότερα από εκείνα που διδάσκονται στο δημόσιο σχολείο, τόσο πιο άδικα είναι από αυτή την οπτική. Τα θέματα των εξετάσεων της φετινής χρονιάς ήταν από την άποψη αυτή απαράδεκτα.

Στέλιος Μαρίνης

oldmath@otenet.gr