Σε δεύτερο στάδιο εκτιμούν ότι μόνο το πτυχίο που… μεταναστεύει εκτός Ελλάδας έχει πιθανότητες να ανοίξει δρόμους στην επαγγελματική δραστηριότητα. Η πεποίθηση αυτή συνδέεται με ένα νήμα με την πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, σύμφωνα με την οποία, 140.000 Ελληνες επιστήμονες έχουν μεταναστεύσει και εργάζονται εκτός συνόρων.

Βεβαίως, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι αυτή η δυσάρεστη και πικρή πεποίθηση των νέων «κατασκευάζεται» στο έδαφος της μνημονιακής ερημιάς στον τομέα της επαγγελματικών προοπτικών στη χώρα μας, σε μια περίοδο πρωτοφανούς ανεργίας, όπου, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, το ποσοστό ανεργίας των πτυχιούχων ΑΕΙ έχει εκτιναχθεί στο 60%!

Αν, μάλιστα, αφαιρούσε κανείς τους απασχολήσιμους και τους «ωφελούμενους» στα γνωστά προγράμματα προσωρινής απασχόλησης των 450 ευρώ, που χρησιμοποιούνται για την παγίωση των χειρότερων εργασιακών συνθηκών, τότε θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για ανεργία που έχει ανεβεί στα σύννεφα!

Στο σημείο αυτό οφείλουμε να κάνουμε μια επισήμανση για να μην έχουμε αχρείαστες παρεξηγήσεις: Οι πτυχιούχοι που μεταναστεύουν εκτός Ελλάδος δεν είναι πλεονάζοντες, αλλά άνεργοι, καθώς δεν υπάρχουν θέσεις εργασίας στην πατρίδα τους. Από την άλλη, το γεγονός ότι βρίσκουν εργασία στο εξωτερικό διαψεύδει όσους επιχειρούν να συνδέσουν την ανεργία με την «ανεπάρκεια των ελληνικών Πανεπιστημίων», με τν «μη προσαρμοστικότητά τους στις ανάγκες της αγοράς εργασίας» ή, ακόμη περισσότερο, με τη δήθεν «ανάγκη ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων για να ανέβει το επίπεδο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης».

Η άποψη ότι οι ανώτεροι τίτλοι σπουδών αποτελούν την «άδεια εισόδου» για την κατάληψη της επιθυμητής θέσης στο επάγγελμα, ένα είδος, δηλαδή, διαπιστευτηρίων για την επαγγελματική αποκατάσταση, είναι μια αντίληψη πολύ παλιά, πολύ ισχυρή και ευρύτατα διαδεδομένη.

Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι ανήκει στα κατεξοχήν ανθεκτικά στοιχεία του συστήματος αξιών της ελληνικής οικογένειας. Πρόκειται, βέβαια, για πεποίθηση που «χρωστάει» τα οικοδομικά υλικά του σχηματισμού της σε μια προγενέστερη περίοδο, στην οποία, πράγματι οι πανεπιστημιακοί τίτλοι και τα διπλώματα αποκτούσαν τη λειτουργία που είχαν παλαιότερα οι «τίτλοι ευγενείας» για την κατάληψη μιας ευνοημένης επαγγελματικής θέσης και ως εκ τούτου μαγνήτιζαν, ιδιαίτερα, εκείνα τα τμήματα του πληθυσμού που προσπαθούσαν να «σπρώξουν» τα παιδιά τους -μέσω της εκπαίδευσης- στην «άλλη» πλευρά του λόφου, εκεί όπου απουσιάζει η χειρωνακτική εργασία, η ανασφάλεια και τα χαμηλά εισοδήματα.

Ωστόσο, η άποψη αυτή τα τελευταία χρόνια έχει χάσει το σύνολο των οπαδών της. Πολύ μικρό ποσοστό των μαθητών και των φοιτητών θεωρεί, σήμερα, ότι το απολυτήριο ή το πτυχίο και οι επιδόσεις του υποψηφίου μπορούν να εξασφαλίσουν την επαγγελματική αποκατάσταση των υποψηφίων.

Ποιοι παράγοντες μπορούν να βοηθήσουν έναν νέο απολυτηριούχο Λυκείου που αναζητεί εργασία; Ποιοι νομίζετε ότι είναι οι παράγοντες για μια επιτυχημένη επαγγελματική αποκατάσταση; Αυτή ήταν η ερώτηση η οποία έγινε σε 1.050 μαθητές Ενιαίων Λυκείων και ΕΠΑΛ του Λεκανοπεδίου (της Αθήνας, του Πειραιά, της Καλλιθέας, της Νέας Σμύρνης, του Κερατσινίου, του Περιστερίου και του Αγίου Δημητρίου), των Νομών Θεσσαλονίκης, Ιωαννίνων, Αιτωλοακαρνανίας, Ηλείας, Κέρκυρας και Ηρακλείου Κρήτης την περίοδο Ιανουαρίου–Απριλίου του 2014. Η απάντηση;

Μόνο το 4,5% των μαθητών πιστεύει πλέον ότι το «πτυχίο» γενικώς μπορεί να εξασφαλίσει τους όρους μιας επιτυχημένης επαγγελματικής πορείας. Επίσης, οι «υψηλές επιδόσεις» και η «ικανότητα» μπορούν, σύμφωνα με τις δηλώσεις των μαθητών, να παίξουν πολύ μικρό ρόλο στην επαγγελματική αποκατάσταση (5,5% και 8% αντίστοιχα). Ακόμη και οι σπουδές σε σχολές «κύρους και γοήτρου» (Ιατρική – Νομική – Πολυτεχνείο κ.ά.) δεν θεωρούνται ότι εξασφαλίζουν το επαγγελματικό μέλλον των υποψηφίων.

Αντίθετα, οι «γνωριμίες και οι διασυνδέσεις» της οικογένειας, το «πολιτικό μέσο» και η «δυνατότητα μετανάστευσης στο εξωτερικό» θεωρείται ότι αποτελούν την μπαταρία που μπορεί να φορτίσει αποτελεσματικά μια επιτυχημένη επαγγελματική πορεία. Με λίγα λόγια, στη συντριπτική πλειονότητά τους οι μαθητές θεωρούν από τη μια ότι οι εκπαιδευτικοί τίτλοι έχουν χάσει την αποτελεσματικότητα που είχαν στο παρελθόν ως μέσα επαγγελματικής προώθησης, ενώ το «δίκτυο σχέσεων» που έχει στη διάθεσή του κάποιος ή η δυνατότητα μετανάστευσης είναι το πλεονέκτημα, αυτό που κάνει τη διαφορά, για την επαγγελματική αποκατάστασή του.

Το πτυχίο… του μέσου!

Είναι γνωστό επίσης ότι υπάρχουν πανεπιστημιακές σχολές που το δίπλωμά τους μπορεί να οδηγεί σε θέση ισχύος και κύρους και το ίδιο αυτό δίπλωμα να οδηγεί στην υποαπασχόληση και την ανεργία. Δηλαδή, σε ένα επίπεδο ισότιμων τίτλων, το μισθολογικό και κοινωνικό αντίκρισμα των σπουδών μπορεί να είναι πολύ διαφορετικό ανάλογα με την κοινωνική προέλευση των ατόμων.

Αλήθεια, τι προοπτικές έχει σήμερα ένας πτυχιούχος της Νομικής; Οι φοιτητές που ρωτήθηκαν θεωρούν ότι εκείνο το στοιχείο που διαδραματίζει τελικά κυρίαρχο ρόλο στο αν θα γίνει κάποιος στέλεχος του ιδιωτικού ή του δημόσιου τομέα, μεγαλοδικηγόρος ή βουλευτής, από τη μια, ή αν θα γεμίζει ράφια στα σούπερ μάρκετ, από την άλλη, είναι αφενός η ύπαρξη ή όχι δικτύου «γνωριμιών», «διασυνδέσεων» και «πολιτικού μέσου» ή η δυνατότητα μετανάστευσης στο εξωτερικό.

Αυτή η πραγματικότητα φαίνεται ότι συνειδητά ή ασυνείδητα έχει εσωτερικευτεί και αναδεικνύεται άμεσα και με σαφήνεια στις απαντήσεις όσων ερωτώνται για τα απαραίτητα στοιχεία μιας μελλοντικής επιτυχημένης επαγγελματικής αποκατάστασης.

Με λίγα λόγια, οι απαντήσεις των φοιτητών, σήμερα, καθρεφτίζουν με σαφήνεια και ευθύτητα ότι για χιλιάδες νέους πτυχιούχους ανωτάτων σχολών η ανισότητα δεν φανερώνεται παρά μόνον όταν έχουν ήδη αποφοιτήσει, αφού είναι γνωστό ότι με τα ίδια πτυχία άλλοι οδηγούνται στην ανεργία, άλλοι στην υποαπασχόληση και άλλοι σε θέσεις που εξασφαλίστηκαν κυρίως χάρη στο status της οικογένειας, στην κοινωνική τους προέλευση, που επιτυχώς μεταμορφώνεται σ’ ένα ευρύτατο δίκτυο σχέσεων και στην ικανότητα αξιοποίησής τους.