Tο άγχος θα μπορούσε να περιγραφεί ως ένα «σήμα κινδύνου» του οργανισμού μας απέναντι σε καταστάσεις οι οποίες μας απειλούν κυριολεκτικά ή μεταφορικά, όπως οι σχολικές εξετάσεις. Συχνά αναφερόμαστε στο «καλό άγχος εξετάσεων».

Πρόκειται για λειτουργικό συναίσθημα το οποίο μας διευκολύνει να αντιμετωπίσουμε τις δύσκολες καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε στη ζωή θέτοντας τον οργανισμό σε κατάσταση ετοιμότητας. Στον αντίποδα βρίσκεται το παθολογικό άγχος. Πρόκειται για συναίσθημα υπερβολικό σε ένταση, δυσανάλογο του ερεθίσματος, επίμονο στο χρόνο, παρόν σε καταστάσεις οι οποίες αντικειμενικά δεν εμπεριέχουν κίνδυνο ή απειλή. Σε αυτήν την περίπτωση, το άγχος μετατρέπεται σε ένα συναίσθημα που εμποδίζει την ομαλή προσαρμογή, καθώς αντί να προετοιμάζει τον οργανισμό για την αντιμετώπιση της δύσκολης κατάστασης, προτρέπει για την αποφυγή της και συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα.

Τα συμπτώματα έχουν επιπτώσεις στο συναίσθημα (υπερένταση, ανησυχία), στη συμπεριφορά (εκνευρισμός, κινητικότητα, αποφυγή) και στο σώμα μας Ως προς το τελευταίο, οι επιπτώσεις του άγχους εξετάσεων μπορεί να είναι διάχυτες σε όλο το σώμα, όπως στο καρδιαγγειακό σύστημα (κρύα ή ιδρωμένα χέρια, ταχυκαρδία, λιποθυμικές τάσεις, κοκκίνισμα προσώπου ή χλόμιασμα), το αναπνευστικό σύστημα (αύξηση του ρυθμού αναπνοής, ρηχή αναπνοή, πόνος στο στήθος), το μυϊκό σύστημα (τικ), το ενδοκρινικό σύστημα (έκκριση αδρεναλίνης), το γαστρεντερικό σύστημα (διάρροια, ναυτία, κοιλιακός πόνος) και το δέρμα (εξανθήματα).

Άλλα σωματικά συμπτώματα είναι ο πονοκέφαλος, η αϋπνία, οι εφιάλτες, η συχνουρία, η δυσκολία συγκέντρωσης, οι διαταραχές διατροφής, η ονυχοφαγία κ.λ.π. Ωστόσο, ακόμα και πολύ σοβαρά συμπτώματα άγχους εξετάσεων δε γίνονται πάντα αντιληπτά από το περιβάλλον των εφήβων είτε επειδή αυτά δε λεκτικοποιούνται από τους ίδιους τους εφήβους είτε επειδή δεν προκαλούν ενόχληση στο περιβάλλον. Επίσης, ακόμα και οι ίδιοι οι έφηβοι συχνά θεωρούν τα συμπτώματα του άγχους εξετάσεων «φυσιολογικά». Οι σύγχρονες θεωρίες δίνουν έμφαση στην αλληλεπίδραση βιολογικών – περιβαλλοντικών παραγόντων για την εκδήλωση του άγχους. Οι βιολογικοί ή αλλιώς ιδιοσυγκρασιακοί παράγοντες αναφέρονται στα παιδιά με γενετική προδιάθεση στο άγχος τα οποία συνήθως είναι συνεσταλμένα, απομονωμένα, με χαμηλή αυτοεκτίμηση και φόβο κριτικής.

Ωστόσο, καθώς δεν κληρονομείται ακριβώς το ίδιο το άγχος, αλλά η προδιάθεση για την εκδήλωσή του, λαμβάνουμε πάντα υπόψη τους περιβαλλοντικούς παράγοντες που ευθύνονται για την εκδήλωση του άγχους εξετάσεων. Σε αυτούς συγκαταλέγονται μεταξύ άλλων η σχεδόν δεδομένη πίεση από το περιβάλλον για επιτυχία, αλλά και η εσφαλμένη σύνδεση του αποτελέσματος με την επαγγελματική επιτυχία, με την αξία του μαθητή, το δείκτη νοημοσύνης του κ.λ.π. Επιπλέον, είναι οι ίδιοι οι γονείς ως πρότυπα προς μίμηση, οι συνομήλικοι και η κριτική ή οι προσδοκίες αυτών κ.λ.π. Για τη διερεύνηση των αιτιών αλλά την αντιμετώπιση του άγχους εξετάσεων έμφαση θα πρέπει να δοθεί στον τρόπο ερμηνείας των καταστάσεων παρά στις καταστάσεις καθεαυτό.

Για παράδειγμα, συχνά παρατηρείται το φαινόμενο οι έφηβοι να υπερεκτιμούν μια αποτυχία τους σε ένα διαγώνισμα ή να υποτιμούν αντίστοιχα μία επιτυχία τους κατ’ επέκταση και τις δυνατότητές τους. Επίσης, είναι πιθανό να εξάγουν αυθαίρετα συμπεράσματα ή «προβλέπουν» την αποτυχία τους. Ως προς την αντιμετώπιση του άγχους εξετάσεων από τον ίδιο υποψήφιο, γεγονός είναι ότι «για να το νικήσει κανείς πρέπει να το αντιμετωπίσει». Μια αποτελεσματική τεχνική είναι η στρατηγική επίλυσης προβλήματος, κατά την οποία ο μαθητής καθορίζει το πρόβλημα (π.χ. «δύο διαγωνίσματα την ίδια ημέρα»), εντοπίζει όλες τις πιθανές εναλλακτικές λύσεις, εκτιμά τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους, επιλέγει την καλύτερη και αξιολογεί τα αποτελέσματα. Σημαντικά συμβάλει, επίσης, στη διαχείριση του άγχους η συστηματική ιεράρχηση των καταστάσεων που προκαλούν άγχος και η σταδιακή αντιμετώπιση τους.

Επιπλέον, η αυτοπαρατήρηση μέσω ενδεχομένως της τήρησης ενός ημερολογίου συμβάλει στον εντοπισμό και στη διερεύνηση των αιτιολογικών παραγόντων που οδηγούν στην εκδήλωση του άγχους εξετάσεων. Στην πορεία ο μαθητής θα προσπαθήσει να αντικαταστήσει τις αρνητικές σκέψεις του σχετικά με τις εξετάσεις με πιο ρεαλιστικές. Περαιτέρω τεχνικές είναι η απόσπαση της σκέψης μέσω ευχάριστων δραστηριοτήτων, η εκπαίδευση στην αυτό-καθοδήγηση, η εκπαίδευση στη χαλάρωση και η άσκηση στη φαντασία με σκοπό της προετοιμασία του μαθητή για την αντιμετώπιση της εξέτασης. Σημαντική είναι η συμβολή των γονέων στην διαχείριση του άγχους των παιδιών τους.

Στόχος είναι η υποστήριξη του παιδιού, ώστε να αξιοποιήσει τις δυνατότητες του και να εξελιχθεί στο μέγιστο των δυνατοτήτων του. Η στήριξή των γονιών θα πρέπει να εκφράζεται εμπράκτως είτε με βοήθεια στην οργάνωση της μελέτης είτε με ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και της αυτό-αποτελεσματικότητάς του παιδιού. Η επικοινωνία γονέα – παιδιού, για να είναι γόνιμη, θα πρέπει να χαρακτηρίζεται όχι μόνο από επαρκή χρόνο ή προσοχή, αλλά και από ευαισθησία και κατανόηση. Δημιουργείστε ευκαιρίες για συζήτηση, παράλληλα όμως σεβαστείτε και την ανάγκη του να μείνει μόνο του. Και κυρίως, μη διστάσετε να απευθύνετε ευθέως ερωτήματα στο παιδί, όπως «ποιες είναι οι σκέψεις σου;», «ποια είναι τα συναισθήματά σου;», «πώς μπορεί η στάση μου να σε αγχώνει;», «με ποιο τρόπο θα ήθελες να σε βοηθήσω;».

boro.gr/