Την πρόταση του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (ΚΕΓ) για την αναμόρφωση του μαθήματος των Αρχαίων Ελληνικών στο Γυμνάσιο και Λύκειο καταθέτει με παρέμβασή του στην νέα ιστοσελίδα του Αθηναϊκού Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων για τη Βόρεια Ελλάδα, ο πρόεδρος του εποπτευόμενου από το υπουργείο Παιδείας Ερευνητικού Ιδρύματος, καθηγητής Ιωάννης Καζάζης:

Ακολουθεί το άρθρο-παρέμβαση του Ι.Ν. Καζάζη:

Για τις προτάσεις που κατέθεσα στον Εθνικό Διάλογο για ένα μάθημα των αρχαίων από το πρωτότυπο, ένα μάθημα κατ’ επιλογήν, για πολύ λίγους, παραπέμπω στη συνέντευξή μου στο ΑΜΠΕ τον περασμένο Φεβρουάριο. Συνοψίζω εδώ τα στοιχεία του:

• προορίζεται για λίγες δεκάδες «κλασικών τμημάτων» των τάξεων από την Α΄ Γυμνασίου ως και την Γ΄ Λυκείου, διάσπαρτων ανά την επικράτεια και συγκροτούμενων ανάλογα με τη ζήτηση,

• προϋποθέτει τη συγκρότηση του σώματος των καθηγητών του σε μορφή ψηφιακής κοινότητας πρακτικής, με κέντρο αναφοράς το ΚΕΓ, από το οποίο ψηφιακά θα λαμβάνει άμεση συνδρομή (σε διδακτικά υλικά και τρόπο εργασίας) και διαρκή επιμόρφωση.

• Θα προσφέρει, εν είδει αποκλίσεων από το κοινό πρόγραμμα σπουδών, ένα υποσύνολο ωρών γερής αρχαιογλωσσίας, στις δύο δεξιότητες της Κατανόησης Γραπτού Λόγου (περισσότερο) και της Παραγωγής Γραπτού Κειμένου (λιγότερο), με στοιχεία της αγγλοσαξωνικής παράδοσης της prose composition,

• θα επιδιώξει να εξασφαλίσει ουσιαστική διασύνδεση με τα ευρωπαϊκά «Κλασικά γυμνάσια-λύκεια».

Μέτρο βαθιά δημοκρατικό, που, αντίθετα με τον μικρό αριθμό των γνωστών κλασικών λυκείων, αβίαστα απλώνεται σε κάθε άκρη της επικράτειας, ίσαμε το τελευταίο χωριό, οι Κλασικές Τάξεις θα αποτελέσουν το φυτώριο των επίλεκτων φιλολόγων του γράμματος και του πνεύματος που χρειάζεται η έρευνα και η εκπαίδευση. (Το μάθημα θα διαμορφώσει ειδική σχέση και με το από μεταφράσεων μάθημα.) --Το ΚΕΓ δηλώνει έτοιμο να συμμετάσχει σε ένα τέτοιο εγχείρημα: διαθέτει ψηφιακούς πόρους, άφθονους και ελεύθερα προσβάσιμους, και έχει επεξεργαστεί ολοκληρωμένα μοντέλα φιλολογικής εργασίας με δημιουργική ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών, ακόμη και με τη μορφή ευρηματικών σεναρίων «ανοιχτού τύπου». Έχει μοναδική πείρα στη συγκρότηση και λειτουργία «ψηφιακών κοινοτήτων πρακτικής» με αξιόλογα αποτελέσματα, που έχουν προβληθεί και στη διεθνή βιβλιογραφία. Ζούμε την έσχατη ώρα και απαιτούνται ριζικά μέτρα, χωρίς τα οποία, σε λίγα χρόνια, δεν θα υπάρχει σε όλη χώρα ούτε δείγμα του επιθυμητού τύπου φιλολόγου που απαιτούν οι καιροί.

*

Θα προχωρήσω σήμερα στην αναμόρφωση που, κατά τη γνώμη μου, χρειάζεται και το μάθημα των Αρχαίων που απευθύνεται σε όλους τους υπόλοιπους μαθητές.

Στο Γυμνάσιο χρειάζεται

• (α) να ανασυνταχτεί το σημερινό μάθημα των «Αρχαίων από μετάφραση» και να γίνει μάθημα Αρχαιογνωσίας, και

• (β) να εισαχθεί –αντί της διδασκαλίας των αρχαίων από το πρωτότυπο με τα γνωστά αποτελέσματα— το μάθημα της «Ιστορίας της Ελληνικής Γλώσσας μέσα από δειγματικά κείμενα» --κείμενα στο πρωτότυπο συνοδευόμενα από μεταφράσεις, γλωσσικά υπομνηματισμένα. Το μάθημα θα δείχνει, καθαρά και πολύ συγκεκριμένα, σκαλί σκαλί τη γλωσσική εξέλιξη της ελληνικής στη μακρά της διαχρονία, από τις αρχές ως σήμερα, λεξιλογικά και δομικά. Μάθημα στα όρια του ιστορικού και του γλωσσικού, θα εκθέτει το παιδί συστηματικά σε όλο το βάθος της γλωσσικής μας παράδοσης και θα το εξοικειώνει με τον ζωντανό διάλογο του γλωσσικού μας παρόντος με το γλωσσικό μας παρελθόν.

Διευκρίνηση στο σημείο (α): δεν κρίνω ωφέλιμη την παράταση του βίου των σημερινών «Αρχαίων από Μετάφραση» ως έχει, δηλαδή ως μαθήματος αποκλειστικά κειμενοκεντρικού που πολύ λίγη ουσιαστική αρχαιομάθειαεξωκειμενικού τύπου προσφέρει. Αντίθετα, ο δάσκαλος θα χρειαστεί, αφαιρώντας χρόνο από την εξέταση του εκάστοτε κειμένου ως δείγματος του λογοτεχνικού του είδους, να προσδώσει στο μάθημα κάποια από τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων Cultural Studies. Συγκεκριμένα, για κάθε διδασκόμενο κείμενο, να ανοίγει: ένα παράθυρο προς την αρχαία ιστορική πραγματικότητα που το γέννησε και το διαμόρφωσε, αλλά και έναν διάλογο ανάμεσα στο αρχαίο κείμενο και σε παράλληλα κείμενα, αντλημένα από τον λεγόμενο Δυτικό Κανόνα. Έτσι το αρχαίο κείμενο αφενός θα συλλαμβάνεται όσο γίνεται πιο ρεαλιστικά και αυθεντικά, και, αφετέρου, θα προκαλεί σε διάλογο τη σχετική ευρωπαϊκή παράδοση, έτσι ώστε, βγαίνοντας από την απομόνωσή του, να γνωρίσει μια νέα ζωή. Γιατί ο μακραίων διάλογος της Δυτικής παράδοσης με την αρχαιότητα --μέσα από καίρια κείμενα του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, του Διαφωτισμού και του Δεύτερου Ουμανισμού ως σήμερα-- προβάλλει το «Άλλο», ως μέτρο χρήσιμο για τον «ορισμό» του δικού μας και της σύγχρονης εποχής –δηλαδή για την αυτογνωσία. Η αρχαιότητα ξαναγίνεται υπόθεση του σήμερα και του αύριο. Γίνεται παιδεία.

Όσο για το Λύκειο, και εδώ ισχύει η γενική λογική του προηγούμενου σημείου. Προσαρμόζεται βέβαια στις διαφορετικές ανάγκες των διαφοροποιούμενων κατηγοριών τροφίμων του:

Για όσους ακολουθήσουν τη «θεωρητική» κατεύθυνση, και αρχίζουν τώρα τη διδασκαλία της Αρχαίας Γλώσσας και Γραμματείας από το πρωτότυπο, η ανανέωση επιβάλλει να συνταχτούν, πέρα από νέο Πρόγραμμα Σπουδών, και:

• (α) ένα, οδυνηρά απόν σήμερα, Εγχειρίδιο Εκμάθησης της Αρχαίαςως γλωσσικού μηχανισμού (με μέθοδο διπλή, οικειωτική και ανοικειωτική),

• (β) μια Σειρά εγχειριδίων νέας γενιάς για τη διδασκαλία των βασικών γενών και ειδών της αρχαίας γραμματείας (της Αρχαϊκής Λυρικής Ποίησης, του Δράματος, της Ιστοριογραφίας, της Ρητορείας, της Φιλοσοφίας), και

• (γ) ένα Εγχειρίδιο σ υ σ τ η μ α τ ι κ ή ς άσκησης στο λεγόμενο αδίδακτο κείμενο [Θεματογραφία].

Για τους μαθητές, εξάλλου, κατευθύνσεων άλλων πλην της ανθρωπιστικής, η γλωσσική μύηση μπορεί να παρέχεται μέσα από ένα περιεκτικό εγχειρίδιο «τύπου Μουμτζάκη» [το οποίο αποδείχτηκε εξαιρετικά πετυχημένο και κάκιστα αποσύρθηκε κατά την αναμόρφωση του 1992], ενισχυμένο με κείμενα αντλημένα από την αρχαία ιστοριογραφία και φιλοσοφία. Η πρόκληση σε συζήτηση αξιώσεων θα στηρίζεται στην εξοικείωση των μαθητών με παράλληλα κείμενα, από τον θησαυρό των κορυφαίων ιστορικών και φιλοσοφικών κειμένων της αρχαιότητας και όχι μόνον —μεταφρασμένων.

Οι προτάσεις αυτές δεν γίνονται εν κενώ. Πατούν στο πλούσιο ψηφιακό υλικό (σώματα κειμένων, εργαλεία επεξεργασίας των, βάσεις δεδομένων, μυθολογικών, επιγραφικών και άλλων, και μια ολόκληρη Βιβλιοθήκη Έργων Αναφοράς), και στα εκπαιδευτικά σενάρια, που εκπονήθηκαν στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας με ασυνήθιστα εκτεταμένη συλλογική προσπάθεια ερευνητών και εκπαιδευτικών, δικών μας και ξένων. Είναι αναρτημένη στα ψηφιακά περιβάλλοντα εργασίας που έχει διαμορφώσει, συντηρεί και εξελίσσει το ΚΕΓ: στην «Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα» (www.greek-language.gr ), στον Κόμβο, στις Ψηφίδες, και παρέχεται σε όλες τις μορφές τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης εντός και εκτός της χώρας. Αλλά και άλλα αξιόλογα βοηθήματα είναι θησαυρισμένα στο «Ψηφιακό Σχολείο» του Υπουργείου Παιδείας.

Από την άλλη, και για όλες τις προηγούμενες μορφές του μαθήματος, πρέπει να συνταχθούν εξ αρχής νέα Προγράμματα Σπουδών, στο νέο πνεύμα και με τις σύγχρονες προδιαγραφές των προγραμμάτων σπουδών και με θεωρητική νομιμοποίηση στις έρευνες, τις προτάσεις και τις ντιρεκτίβες της Ε.Έ.).

Χρειάζεται, τέλος και ίσως και πάνω απ’ όλα, συστηματικά να καλλιεργηθεί στο ελληνικό σχολείο όλων των βαθμίδων μια κουλτούρα γραφής: καλλιέργεια γραφής εντατική, με κ α θ η μ ε ρ ι ν ή παραγωγή ‘λόγουακριβείας’. Και τούτο ως μέθοδος ενεργού εμπλοκής του μαθητικού υποκειμένου με το γνωστικό αντικείμενο (Learning By Doing). Αυτή θα κάνει και τη μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ του παλιού και του νέου σχολείου --και στα Αρχαία Ελληνικά, αλλά και στα Νέα Ελληνικά, χάριν των οποίων υπάρχουν εκπαιδευτικά και τα αρχαία. Γιατί, για μας, Νέα και Αρχαία είναι πεδία συνεχόμενα, αλληλοσυμπληρούμενα και υποχρεωτικά συνδυάσιμα --αρκεί μόνον τούτο να γίνεται με απόλυτη προσοχή, λόγω της διαστρωμάτωσης της σύγχρονης νεοελληνικής που πηγαίνει σε βάθος πολύ μεγαλύτερο εκείνου των περισσότερων σύγχρονων ευρωπαϊκών γλωσσών. Όσοι επομένως δημιουργούν στη σημερινή ευρωπαϊκή Ελλάδα μεταξύ αρχαίων και νέων τεχνητές πολώσεις άλλων καιρών πολύ κακές υπηρεσίες προσφέρουν στην υπόθεση της παιδείας. Τούτο διδάσκει διαχρονικά η ιστορία των κλασικών γραμμάτων --ελληνική και ξένη. Συνδυαστικά, αλλά πολύ προσεκτικά, υπηρέτησαν την υπόθεση της ελληνικής όλων των εποχών οι καλύτεροι Έλληνες φιλόλογοι, από τον Κοραή ως τον Συκουτρή, και από τον Κακριδή ως τους επιγόνους του-- μεταξύ τους και πολλοί που ανήκουν στην παράδοση της Φιλοσοφικής του ΑΠΘ. Τη συνδυαστική αυτή παράδοση συνεχίζει στον εικοσαετή βίο του και ο εξωστρεφής καιτεχνολογικά σοφιστευμένος προσανατολισμός του ΚΕΓ, που αποστολή έχει να γεφυρώνει την απόσταση ανάμεσα στην ακαδημαϊκή άσκηση της φιλολογίας και στο σχολικό μάθημα με αξιώσεις αληθινής παιδείας. Από αυτόν, όπως και από την προσωπική μου μελέτη της ιστορίας της κλασικής φιλολογίας από την Αναγέννηση και δώθε, αντλήθηκε η έμπνευση για τις προτάσεις που εξέθεσα.