Πως μετράται άραγε η αξία ενός επιστήμονα;  Είναι από την κοινωνική προσφορά της; Είναι από τις ζωές που θα σώσει (στην περίπτωση των βιολόγων ή γιατρών); Είναι από τους ανθρώπους που θα εμπνεύσει και τις αλλαγές που θα φέρει στη ζωή τους; Είναι από το νέο «μονοπάτι» που θα ανοίξει στην εξέλιξη του επιστημονικού του πεδίου;

Ή είναι (κατά την μόδα των τελευταίων δεκαετιών) από τις «λίστες» αξιολόγησης του; Γιατί μάλλον το νέο «εργαλείο» χρηματιστηριακής αποτίμησης της επιστημονικής αξίας, μοιάζει αρκετά λαμπερό και κυρίως-εύχρηστο.

Συχνά δε, δεν χρειάζεται κανείς να κοπιάσει πολύ για να μπει σε μια από αυτές τις λίστες. Μπορείς να είσαι ένας από τους εκατοντάδες επιστήμονες ανά τον κόσμο που υπογράφουν κατά καιρούς πολυπληθείς ερευνητικές δημοσιεύσεις, άσχετα με το αν είσαι ο ίδιος βασικός εμπνευστής μιας νέας ιδέας ή όχι. Όταν είσαι ένας μέσα σε 500 ερευνητές που υπογράφουν μια δημοσίευση (συνηθισμένο στα guide lines που συνοδεύουν τις επείγουσες επιστημονικές δημοσιεύσεις τhς ιατρικής), το όνομα σου θα αναφερθεί πολλαπλάσιες φορές στην συνέχεια από άλλους επιστήμονες ανά τον κόσμο και θα δώσει αμέσως «αέρα» στην μικρή επιστημονική σου «επιχείρηση». Αυτό το δεδομένο, θα το μετρήσει ένας αλγόριθμος και θα δώσει αμέσως μια μέτρηση «επιστημοσύνης». Και στην συνέχεια, ένας εκπρόσωπος γραφείου τύπου θα το πάρει και θα εκδώσει ένα δελτίο τύπου με τίτλο «οι καλύτεροι επιστήμονες και τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου»…

Βέβαια, τα «καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου» δεν μετρούνται μόνο μία φορά κάθε χρόνο. Ο «πόλεμος» των πτυχίων έχει νικητές και ηττημένους και δίδεται σε μια διεθνή αγορά με τζίρο πάνω από 4 δισ. δολαρίων ετησίως. Η πιο επιτυχημένη επιχείρηση παγκοσμίως με κέρδη που δεν «πέφτουν» ούτε σε περιόδους κρίσεων είναι εκείνη των πανεπιστημίων. Και αυτό γιατί όποιος μπορεί να «αγοράσει» ένα καλό πτυχίο αγοράζει και μια «καλή» ζωή. 

Στα δικά μας όμως, δείτε δυο παράλογα που διαπιστώνουμε μελετώντας τα δεδομένα τελευταίας επιστημονικής λίστας που δόθηκε στην δημοσιότητα:

-Πρώτο: Με το όνομα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου να τον συνοδεύει, εμφανίζεται ερευνητής που δεν έχει καμία σχέση με το Ίδρυμα πλην ίσως του ότι έχει πάρει κάποιο τίτλο σπουδών από αυτό και που η ερευνητική του παρουσία, (τουλάχιστον στο επίπεδο των ετεροαναφορών), είναι χαμηλότερη από πολλούς καθηγητές του ΕΜΠ. Δηλαδή ένας από τους εμφανιζόμενους ως πρώτους επιστήμονες στον κόσμο, έχει μικρότερο δείκτη h index (κατά την ορολογία των δεικτών ετεροαναφορών ανα τον κόσμο) από πολλούς καθηγητές του ΕΜΠ που οι ίδιοι δεν αναφέρονται καν στην λίστα…

«Είναι εύλογο το ερώτημα αν είναι δυνατόν να είναι κάποιος highly cited researcher  (επιστήμονας με πολύ υψηλές ετεροαναφορές) με h-index 14» αναρωτιέται μάλιστα καθηγητής του Ιδρύματος. Aκόμη δε κι αν ο συγκεκριμένος ερευνητής εμφανίζει έντονα ανοδική τάση στην αναγνώριση της δουλειάς του, αυτό δεν τον κατατάσσει μεταξύ των πρώτων σε αναφορές στον κόσμο. To ίδιο φαινόμενο βέβαια έχει παρουσιαστεί και στο πανεπιστήμιο Πατρών.

-Δεύτερο: Καθηγητές εμφανίζονται να έχουν τόσο μεγάλο αριθμό επιστημονικών εργασιών που θεωρητικά δημοσιεύουν πάνω από μια κάθε εβδομάδα επί δεκαετίες (γίνεται;)

Για να έχουμε εδώ ένα μέτρο σύγκρισης, οι πραγματικά μεγάλοι επιστήμονες δεν τρέχουν με ταχύτητα αγώνα δρόμου των 100 μέτρων, αλλά με ταχύτητα…μαραθωνίου.

Για παράδειγμα ο μεγάλος επιστήμονας Ρόμπερτ Λάνγκερ του ΜΙΤ, 3ος στον κόσμο σε ερευνητική παρουσία, έχει σήμερα 375.272 ετεροαναφορές από άλλους επιστήμoνες ανά τον κόσμο (h index 304) και έχει εκδώσει 1053 δημοσιεύσεις στο σύνολο της ζωής του. Άλλοι επιστήμονες, με πολύ μικρότερους δείκτες αναγνωρισιμότητας, φαίνονται να έχουν δημοσιεύσει περισσότερες από 2.000 ή και 2.300 έρευνες.

Λίστες λοιπόν με τους πρώτους επιστήμονες. Λίστες με τις καλύτερες εγκαταστάσεις. Λίστες με τα περισσότερα βραβεία. Διεθνώς υπάρχουν πολλοί δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς αξιολόγησης και κατάταξης των ΑΕΙ για να τις δημοσιεύσουν. Μερικές επιφυλάξεις:

-Πολλά από τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται δεν είναι σαφή ή αποδεκτά.

-Δεν είναι γνωστοί οι τρόποι συλλογής των στοιχείων που χρησιμοποιούνται, η εγκυρότητά τους και η επικαιροποίησή τους.

-Στην πλειονότητα των κατατάξεων αυτών δεν λαμβάνονται υπόψη ποιοτικά χαρακτηριστικά ή επί μέρους ιδιαιτερότητες των ΑΕΙ ή των χωρών συνολικά (ομοειδή ιδρύματα, ιδιωτικού ή δημόσιου χαρακτήρα, βαθμός αυτονομίας, χρηματοδότηση, εθνικά-πολιτιστικά χαρακτηριστικά κ.λπ.).

-Πολλές κατατάξεις λαμβάνουν υπόψη αποκλειστικά και μόνο την ηλεκτρονική παρουσία των επιστημονικών δημοσιεύσεων, γεγονός που κατά πολλούς είναι παραπλανητικό (άλλες περιλαμβάνουν και διεθνείς φοιτητές ανα Ίδρυμα, μέλη διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού από το εξωτερικό, επιστημονικές δημοσιεύσεις που κρίνονται από ομότιμους του κάθε υποψηφίου, προσωπικό και βραβεύσεις, αναλογία φοιτητών προς καθηγητές)

Από τις εκατοντάδες λίστες παγκοσμίως που μετρούν τα καλύτερα πανεπιστήμια καθεμία έχει διαφορετικό προσανατολισμό. Κάποιες έχουν διεθνές κύρος. Άλλες όχι. Ο αγώνας εξάλλου είναι ταχύτητας. Τα αποτελέσματα του γρήγορα εκδίδονται, γρήγορα μεταδίδονται, αλλά  δύσκολα …ξεχνιούνται.

Μάρνυ Παπαματθαίου , in.gr